Before Photography. Painting and the Invention of Photography

Na okładce: Thomas Jones, A Wall in Naples, ok. 1782

Kilka lat temu kupiłem album Before photography. Painting and the Invention of Photography. Najprawdopodobniej znalazłem ten - bardzo intrygujący - tytuł w bibliografii jednej z powszechnej historii fotografii, którą wtedy czytałem. Jednak dopiero ostatnio zapoznałem się w całości z esejem wprowadzającym i jest to tekst, który bezwzględnie wymaga omówienia na polskim gruncie.

Jego tytuł odnosi się do wystawy, która miała miejsce od 9 maja do 5 lipca 1981 roku w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. Jej kuratorem był Peter Galassi. W ciągu następnego roku okrążyła ona całe Stany Zjednoczone.  Co ważne, otwarcie ekspozycji w MoMA poprzedzone było długimi badaniami, a pierwsze refleksje zrodziły się prawie 20 lat wcześniej. W przedmowie do katalogu Galassi pisze: "The idea for Before Photography began in 1963, when John Szarkowski was deeply impressed by a lecture by Heinrich Schwarz, entitled Before 1839: Symptoms and Trends. [...] Mr. Szarkowski, Director of the Department of Photography at this Museum, developed the idea over a number of years, and in 1979 invited me to prepare the present exhibition.". 

Before Photography wyznacza nieczęste w historii fotografii podejście. Akcentuje bowiem jej dość wtórny charakter wobec XVIII i XIX-wiecznej estetyki. Galassi odnosi się w swej teorii do myśli Ernsta Gombricha, dla którego w sztuce następuje ciągłe wymyślanie podstawowych narzędzi obrazowania (nazwał je schematami). Skutkują one powstawaniem kolejnych sposobów tworzenia iluzji rzeczywistości w sztukach plastycznych. Jedna z takich zmian przygotowała grunt pod wynalezienie fotografii.

Kurator wystawy wskazuje na początku swojego tekstu w katalogu na ciekawy fakt, dotyczący historii fotografii. Wyścig w wynalezieniu nowego medium mechanicznej rejestracji rzeczywistości nie był prawdziwym wyścigiem, zanim wynalazek nie został na dobre upubliczniony. Dopiero wtedy, a więc w 1839 roku, rozwój techniczny fotografii nabrał tempa. Galassi zwraca uwagę na znane, ale w gruncie rzeczy zaskakujące fakty, związane z historią fotografii. Główne zasady naukowe bowiem, które umożliwiają powstanie obrazu cechującego się mechaniczną reprodukcją - optyczna i chemiczna - znane  były długo przed oficjalnym przedstawieniem wynalazku przez Daguerre'a przed Francuską Akademią Nauk. Zdaniem Galassiego trudno wskazać jeden konkretny eksperyment czy wynalazek, który by wywołał "odkrycie" fotografii. Być może takie spojrzenie osłabia trochę rewolucyjną moc, jaką przypisuje się jej względem tradycyjnych metod obrazowania, ale myślę, że jest w tym jednak wiele prawdy.

Before Photography akcentuje następujące zmiany w przedfotograficznej estetyce: z jednej strony powrót do malarstwa krajobrazowego, które zazwyczaj było dość nisko klasyfikowane w hierarchii tematów sztuk plastycznych. Skutkowało to odrodzeniem się realnego w twórczości i spojrzeniu. Kładziono nacisk na rzeczywistość obserwowaną. Druga zmiana dotyczyła perspektywy, którą przestano traktować jak - poddawaną autorskim modyfikacjom - siatkę, która powinna wypełniać finalne dzieło. To malarz zaczął szukać odpowiedniego miejsca, które pozwalało mu na pożądane ujęcie obserwowanego tematu. Trzecim czynnikiem, który przyczynił się do zmiany w stosowanej estetyce obrazowania, jest stosowanie szkiców, także olejnych, które umożliwiały bardziej spontaniczną obserwację i dokumentację. Pozornie zwykła rzeczywistość stała się dla artystów istotnym tematem. Mogli bowiem skupić się na eksponowaniu własnego spojrzenia na realną rzeczywistość. Galassi podkreśla wprost: "The works appear to be formed by the eye instead of the mind." 

Zmiany te przygotowały grunt dla wynajdywania (ten akcentujący procesualność termin chyba lepiej oddaje historię odkrycia fotografii) procesu fotograficznego. Stanowiły podłoże dla niego i (przynajmniej w połowie XIX wieku)  poniekąd uzasadniały sens jego istnienia. 

Esej ilustrowany jest przykładowymi obrazami. W głównej części katalogu przedstawiono wybór 44 XVIII i XIX-wiecznych rysunków i obrazów (w tym dwie panoramy) oraz 37 fotografii.  

Od wystawy minęło ponad 30 lat. Podobna, zweryfikowana o zmiany, które zaszły w estetyce i historii fotografii, bezwzględnie przydałaby się w Polsce.

Paolo Uccello, Polowanie, ok. 1460

Edgar Degas, Wyścigi konne lub Jeźdźcy amatorzy, ok. 1877-1880

Pierre-Henri de Valenciennes, Dach w słońcu, Rzym, ok. 1782-84

John Constable, Studium pnia wiązu, ok. 1821 (?)

Friedrich Wasmann, Widok z okna, ok. 1833

John Linnell, Piec ceglany, Kensington, 1812

fotografie:

Gustave Le Gray, Buk, ok. 1855-57 

Fotograf nieznany, Studium nieba, ok. 1865